Okulamula Amaka g'Ennyumba
Okulamula amaka g'ennyumba kye kimu ku bintu ebikulu ennyo mu kugula n'okutunda ennyumba. Kino kitegeeza okugera omuwendo gw'ennyumba okusinziira ku mbeera yaayo, ekitundu w'eri, n'ebintu ebirala ebigikwatako. Okukola kino kiyamba abagula n'abatunda okumanya omuwendo omutuufu ogw'ennyumba eno mu katale k'amaka. Mu ssaala eno, tujja kwogera ku nsonga enkulu ez'okulamula amaka g'ennyumba, enkola ezikozesebwa, n'ensonga lwaki kino kikulu ennyo.
Lwaki okulamula amaka g’ennyumba kikulu?
Okulamula amaka g’ennyumba kikulu nnyo mu nkola y’okugula n’okutunda amaka kubanga kiyamba okuteekawo omuwendo omutuufu ogw’ennyumba. Kino kiyamba abagula okumanya oba omuwendo ogusabiddwa gututufu, ate abatunda nabo bakozesa ebivudde mu kulamula okuteekawo omuwendo omutuufu. Ekirala, amabanki n’abalala abawola ssente ez’okugula amaka baagala okumanya omuwendo omutuufu ogw’ennyumba nga tebannawola ssente.
Ani asobola okulamula amaka g’ennyumba?
Okulamula amaka g’ennyumba kikolebwa abantu abatendeke era abalina obukugu mu nsonga zino. Bano bayitibwa “abalamuli b’amaka” oba “property appraisers” mu Lungereza. Balina okuba nga balina obukugu obw’enjawulo mu kulamula amaka, era bamanyi nnyo ensonga z’obutale bw’amaka mu kitundu ekyo. Kirungi okukozesa abalamuli abakkirizibwa era abalina obumanyirivu obumala mu kitundu ekyo ky’ogenda okulamuza.
Nkola ki ezikozesebwa mu kulamula amaka g’ennyumba?
Waliwo enkola ez’enjawulo ezikozesebwa mu kulamula amaka g’ennyumba. Enkola esinga okukozesebwa y’eyo ey’okugeraageranya. Mu nkola eno, omulamuli ageraageranya ennyumba egenda okulamulwa n’ennyumba endala ezifaananako nga ziguliddwa mu biseera ebisembayo mu kitundu ekyo. Enkola endala y’eyo ey’okubala ensasaanya, gy’omulamuli abala omuwendo gw’ennyumba ng’asinziira ku nsasaanya ezaakolebwa mu kugizimba n’okugirongoosa. Enkola esembayo y’eyo ey’okubala eby’enfuna ebisobola okufunibwa mu nnyumba eyo.
Bintu ki ebikulu ebikeberwako mu kulamula amaka g’ennyumba?
Omulamuli w’amaka alina ebintu bingi by’alaba ng’alamula ennyumba. Ebisinga obukulu mulimu:
-
Ekitundu w’ennyumba eri: Omulamuli alaba ekitundu ennyumba w’eri, obwangu bw’okugituukako, n’ebintu ebirala ebiri okumpi nga amasomero, amatale, n’ebifo by’okwejalabya.
-
Obunene bw’ennyumba n’ettaka: Omulamuli abala obunene bw’ennyumba n’ettaka lyonna ly’erimu.
-
Embeera y’ennyumba: Omulamuli akebera embeera y’ennyumba, obukadde bwayo, n’ebintu ebikyuse oba ebirongooseddwa.
-
Ebintu ebyenjawulo ebiri mu nnyumba: Omulamuli alaba ebintu ebyenjawulo ebiri mu nnyumba nga amakubo ag’amazzi, amasannyalaze, n’ebirala.
-
Obutale bw’amaka mu kitundu: Omulamuli alaba embeera y’obutale bw’amaka mu kitundu ekyo n’engeri gye bukutte ku miwendo gy’amaka.
Ssente mmeka ezisasulwa mu kulamula amaka g’ennyumba?
Omuwendo ogusasulwa mu kulamula amaka g’ennyumba gusobola okukyuka okusinziira ku bintu bingi, nga mulimu obunene bw’ennyumba, ekitundu w’eri, n’omulamuli gw’okozesa. Mu Uganda, omuwendo guno gusobola okutandikira ku 200,000 UGX okutuuka ku 1,000,000 UGX oba n’okusingawo okusinziira ku mbeera z’ennyumba n’ekitundu. Naye kikulu okumanya nti emiwendo gino gisobola okukyuka okusinziira ku mbeera z’obutale n’ebiseera.
| Ekika ky’Ennyumba | Omuwendo Ogutandikibwako | Omuwendo Ogusinga Waggulu |
|---|---|---|
| Ennyumba Entono | 200,000 UGX | 500,000 UGX |
| Ennyumba Ezaakati | 500,000 UGX | 800,000 UGX |
| Ennyumba Ennene | 800,000 UGX | 1,000,000 UGX n’okusingawo |
Emiwendo, ebipimo, oba ebigeraageranya by’ensasaanya ebiri mu ssaala eno bisinziira ku kumanya okusinga okubeera okukulu naye bisobola okukyuka mu biseera eby’omu maaso. Kyetaagisa okukola okunoonyereza okw’enjawulo nga tonnaakola kusalawo kwonna okukwata ku by’ensimbi.
Okulamula amaka g’ennyumba kutwala bbanga ki?
Obudde obwetaagisa okulamula amaka g’ennyumba busobola okukyuka okusinziira ku bunene bw’ennyumba n’obukulu bw’okulamula. Okulamula okwa bulijjo kusobola okutwala wakati w’ennaku bbiri n’ennaku ttaano. Naye okulamula okw’ennyumba ennene oba ezitali za bulijjo kusobola okutwala ebbanga eddene. Kikulu okwogera n’omulamuli w’amaka ng’omubuuza ebbanga ly’anatwala okumaliriza omulimu guno.
Mu kufundikira, okulamula amaka g’ennyumba kitundu kikulu ennyo mu nkola y’okugula n’okutunda amaka. Kiyamba okuteekawo omuwendo omutuufu ogw’ennyumba, era kikozesebwa abantu ab’enjawulo nga abagula, abatunda, n’amabanki. Kirungi okukozesa abalamuli abakugu era abakkirizibwa okukola omulimu guno. Bw’oba ogenda okugula oba okutunda ennyumba, okulamula amaka g’ennyumba kisobola okukuyamba okukola okusalawo okutuufu.
